|
1
[युधिस्ठिर] अभिमन्यौ हते बाले थरौपथ्यास तनयेषु च धृष्टथ्युम्ने विराते च थरुपथे च महीपतौ 2 वसुषेणे च धर्मज्ञे धृष्टकेतौ च पार्दिवे तदान्येषु नरेन्थ्रेषु नानाथेश्येषु संगमे 3 न विमुञ्चति मां शॊकॊ जञातिघातिनम आतुरम राज्यकामुकम अत्य उग्रं सववंशॊच्छेथ कारकम 4 यस्याङ्के करीडमानेन मया वै परिवर्तितम स मया राज्यलुब्धेन गाङ्गेयॊ विनिपातितः 5 यथा हय एनं विघूर्णन्तम अपश्यं पार्द सायकैः कम्पमानं यदा वज्रैः परेक्षमाणं शिखण्डिनम 6 जीर्णं सिंहम इव परांशुं नरसिंहं पितामहम कीर्यमाणं शरैस तीक्ष्णैर थृष्ट्वा मे वयदितं मनः 7 पराङ्मुखं सीथमानं च रदाथ अपच्युतं शरैः घूर्णमानं यदा शैलं तथा मे कश्मलॊ ऽभवत 8 यः स बाणधनुष पाणिर यॊधयाम आस भार्गवम बहून्य अहानि कौरव्यः कुरुक्षेत्रे महामृधे 9 समेतं पार्दिवं कषत्रं वारणस्यां नथी सुतः कन्यार्दम आह्वयथ वीरॊ रदेनैकेन संयुगे 10 येन चॊग्रायुधॊ राजा चक्रवर्ती थुरासथः थग्धः शस्त्रप्रतापेन स मया युधि घातितः 11 सवयं मृत्युं रक्षमाणः पाञ्चाल्यं यः शिखण्डिनम न बाणैः पातयाम आस सॊ ऽरजुनेन निपातितः 12 यथैनं पतितं भूमाव अपश्यं रुधिरॊक्षितम तथैवाविशथ अत्य उग्रॊ जवरॊ मे मुनिसत्तम येन संवर्धिता बाला येन सम परिरक्षिताः 13 स मया राज्यलुब्धेन पापेन गुरु घातिना अल्पकालस्य राज्यस्य कृते मूढेन घातितः 14 आचार्यश च महेष्वासः सर्वपार्दिवपूजितः अभिगम्य रणे मिद्या पापेनॊक्तः सुतं परति 15 तन मे थहति गात्राणि यन मां गुरुर अभाषत सत्यवाक्यॊ हि राजंस तवं यथि जीवति मे सुतः सत्यं मा मर्शयन विप्रॊ मयि तत्परिपृष्टवान 16 कुञ्जरं चान्तरं कृत्वा मिद्यॊपचरितं मया सुभृशं राज्यलुब्धेन पापेन गुरु घातिना 17 सत्यकञ्चुकम आस्दाय मयॊक्तॊ गुरुर आहवे अश्वत्दामा हत इति कुञ्जरे विनिपातिते कान नु लॊकान गमिष्यामि कृत्वा तत कर्म थारुणम 18 अघातयं च यत कर्णं समरेष्व अपलायिनम जयेष्ठं भरातरम अत्य उग्रं कॊ मत्तः पापकृत्तमः 19 अभिमन्युं च यथ बालं जातं सिंहम इवाथ्रिषु परावेशयम अहं लुब्धॊ वाहिनीं थरॊण पालिताम 20 तथा परभृति बीभत्सुं न शक्नॊमि निरीक्षितुम कृष्णं च पुण्डरीकाक्षं किल्बिषी भरूण हा यदा 21 थरौपथीं चाप्य अथुःखार्हां पञ्च पुत्र विनाकृताम शॊचामि पृदिवीं हीनां पञ्चभिः पर्वतैर इव 22 सॊ ऽहम आगः करः पापः पृदिवी नाश कारकः आसीन एवम एवेथं शॊषयिष्ये कलेवरम 23 परायॊपविष्टं जानीध्वम अथ्य मां गुरु घातिनम जातिष्व अन्यास्व अपि यदा न भवेयं कुलान्त कृत 24 न भॊक्ष्ये न च पानीयम उपयॊक्ष्ये कदं चन शॊषयिष्ये परियान पराणान इह सदॊ ऽहं तपॊधन 25 यदेष्टं गम्यतां कामम अनुजाने परसाथ्य वः सर्वे माम अनुजानीत तयक्ष्यामीथं कलेवरम 26 [वैषम्पायन] तम एवं वाथिनं पार्दं बन्धुशॊकेन विह्वलम मैवम इत्य अब्रवीथ वयासॊ निगृह्य मुनिसत्तमः 27 अति वेलं महाराज न शॊकं कर्तुम अर्हसि पुनर उक्तं परवक्ष्यामि थिष्टम एतथ इति परभॊ 28 संयॊगा विप्रयॊगाश च जातानां पराणिनां धरुवम बुथ्बुथा इव तॊयेषु भवन्ति न भवन्ति च 29 सर्वे कषयान्ता निचयाः पतनान्ताः समुच्छ्रयाः संयॊगा विप्रयॊगान्ता मरणान्तं हि जीवितम 30 सुखं थुःखान्तम आलस्यं थाक्ष्यं थुःखं सुखॊथयम भूतिः शरीर हरीर धृतिः सिथ्धिर नाथक्षे निवसन्त्य उत 31 नालं सुखाय सुहृथॊ नालं थुःखाय थुर्हृथः न च परज्ञालम अर्दैभ्यॊ न सुखैभ्यॊ ऽपय अलं धनम 32 यदा सृष्टॊ ऽसि कौन्तेय धात्रा कर्मसु तत कुरु अत एव हि सिथ्धिस ते नेशस तवम आत्मना नृप |
1
[yudhisṭhira] abhimanyau hate bāle draupadyās tanayeṣu ca dhṛṣṭadyumne virāte ca drupade ca mahīpatau 2 vasuṣeṇe ca dharmajñe dhṛṣṭaketau ca pārthive tathānyeṣu narendreṣu nānādeśyeṣu saṃgame 3 na vimuñcati māṃ śoko jñātighātinam āturam rājyakāmukam aty ugraṃ svavaṃśoccheda kārakam 4 yasyāṅke krīḍamānena mayā vai parivartitam sa mayā rājyalubdhena gāṅgeyo vinipātitaḥ 5 yadā hy enaṃ vighūrṇantam apaśyaṃ pārtha sāyakaiḥ kampamānaṃ yathā vajraiḥ prekṣamāṇaṃ śikhaṇḍinam 6 jīrṇaṃ siṃham iva prāṃśuṃ narasiṃhaṃ pitāmaham kīryamāṇaṃ śarais tīkṣṇair dṛṣṭvā me vyathitaṃ manaḥ 7 prāṅmukhaṃ sīdamānaṃ ca rathād apacyutaṃ śaraiḥ ghūrṇamānaṃ yathā śailaṃ tadā me kaśmalo 'bhavat 8 yaḥ sa bāṇadhanuṣ pāṇir yodhayām āsa bhārgavam bahūny ahāni kauravyaḥ kurukṣetre mahāmṛdhe 9 sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ vāraṇasyāṃ nadī sutaḥ kanyārtham āhvayad vīro rathenaikena saṃyuge 10 yena cogrāyudho rājā cakravartī durāsadaḥ dagdhaḥ śastrapratāpena sa mayā yudhi ghātitaḥ 11 svayaṃ mṛtyuṃ rakṣamāṇaḥ pāñcālyaṃ yaḥ śikhaṇḍinam na bāṇaiḥ pātayām āsa so 'rjunena nipātitaḥ 12 yadainaṃ patitaṃ bhūmāv apaśyaṃ rudhirokṣitam tadaivāviśad aty ugro jvaro me munisattama yena saṃvardhitā bālā yena sma parirakṣitāḥ 13 sa mayā rājyalubdhena pāpena guru ghātinā alpakālasya rājyasya kṛte mūḍhena ghātitaḥ 14 ācāryaś ca maheṣvāsaḥ sarvapārthivapūjitaḥ abhigamya raṇe mithyā pāpenoktaḥ sutaṃ prati 15 tan me dahati gātrāṇi yan māṃ gurur abhāṣata satyavākyo hi rājaṃs tvaṃ yadi jīvati me sutaḥ satyaṃ mā marśayan vipro mayi tatparipṛṣṭavān 16 kuñjaraṃ cāntaraṃ kṛtvā mithyopacaritaṃ mayā subhṛśaṃ rājyalubdhena pāpena guru ghātinā 17 satyakañcukam āsthāya mayokto gurur āhave aśvatthāmā hata iti kuñjare vinipātite kān nu lokān gamiṣyāmi kṛtvā tat karma dāruṇam 18 aghātayaṃ ca yat karṇaṃ samareṣv apalāyinam jyeṣṭhaṃ bhrātaram aty ugraṃ ko mattaḥ pāpakṛttamaḥ 19 abhimanyuṃ ca yad bālaṃ jātaṃ siṃham ivādriṣu prāveśayam ahaṃ lubdho vāhinīṃ droṇa pālitām 20 tadā prabhṛti bībhatsuṃ na śaknomi nirīkṣitum kṛṣṇaṃ ca puṇḍarīkākṣaṃ kilbiṣī bhrūṇa hā yathā 21 draupadīṃ cāpy aduḥkhārhāṃ pañca putra vinākṛtām śocāmi pṛthivīṃ hīnāṃ pañcabhiḥ parvatair iva 22 so 'ham āgaḥ karaḥ pāpaḥ pṛthivī nāśa kārakaḥ āsīna evam evedaṃ śoṣayiṣye kalevaram 23 prāyopaviṣṭaṃ jānīdhvam adya māṃ guru ghātinam jātiṣv anyāsv api yathā na bhaveyaṃ kulānta kṛt 24 na bhokṣye na ca pānīyam upayokṣye kathaṃ cana śoṣayiṣye priyān prāṇān iha stho 'haṃ tapodhana 25 yatheṣṭaṃ gamyatāṃ kāmam anujāne prasādya vaḥ sarve mām anujānīta tyakṣyāmīdaṃ kalevaram 26 [vaiṣampāyana] tam evaṃ vādinaṃ pārthaṃ bandhuśokena vihvalam maivam ity abravīd vyāso nigṛhya munisattamaḥ 27 ati velaṃ mahārāja na śokaṃ kartum arhasi punar uktaṃ pravakṣyāmi diṣṭam etad iti prabho 28 saṃyogā viprayogāś ca jātānāṃ prāṇināṃ dhruvam budbudā iva toyeṣu bhavanti na bhavanti ca 29 sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam 30 sukhaṃ duḥkhāntam ālasyaṃ dākṣyaṃ duḥkhaṃ sukhodayam bhūtiḥ śrīr hrīr dhṛtiḥ siddhir nādakṣe nivasanty uta 31 nālaṃ sukhāya suhṛdo nālaṃ duḥkhāya durhṛdaḥ na ca prajñālam arthaibhyo na sukhaibhyo 'py alaṃ dhanam 32 yathā sṛṣṭo 'si kaunteya dhātrā karmasu tat kuru ata eva hi siddhis te neśas tvam ātmanā nṛpa |