|
1
[वैषम्पायन] युधिष्ठिरस्य तथ वाक्यं शरुत्वा थवैपायनस तथा समीक्ष्य निपुणं बुथ्ध्या ऋषिः परॊवाच पाण्डवम 2 मा विषाथं कृदा राजन कषत्रधर्मम अनुस्मर सवधर्मेण हता हय एते कषत्रियाः कषत्रियर्षभ 3 काङ्क्षमाणाः शरियं कृत्स्नां पृदिव्यां च महथ यशः कृतान्तविधिसंयुक्ताः कालेन निधनं गताः 4 न तवं हन्ता न भीमॊ ऽपि नार्जुनॊ न यमाव अपि कालः पर्याय धर्मेण पराणान आथत्त थेहिनाम 5 न यस्य माता पितरौ नानुग्राह्यॊ ऽसति कश चन कर्म साक्षी परजानां यस तेन कालेन संहृताः 6 हेतुमात्रम इथं तस्य कालस्य पुरुषर्षभ यथ धन्ति भूतैर भूतानि तथ अस्मै रूपम ऐश्वरम 7 कर्म मूर्त्य आत्मकं विथ्धि साक्षिणं शुभपापयॊः सुखथुःखगुणॊथर्कं कालं कालफलप्रथम 8 तेषाम अपि महाबाहॊ कर्माणि परिचिन्तय विनाशहेतुकारित्वे यैस ते कालवशं गताः 9 आत्मनश च विजानीहि नियमव्रतशीलताम यथा तवम ईथृशं कर्म विधिनाक्रम्य कारितः 10 तवष्टेव विहितं यन्त्रं यदा सदापयितुर वशे कर्मणा कालयुक्तेन तदेथं भराम्यते जगत 11 पुरुषस्य हि थृष्ट्वेमाम उत्पत्तिम अनिमित्ततः यथृच्छया विनाशं च शॊकहर्षाव अनर्दकौ 12 वयलीकं चापि यत तव अत्र चित्तवैतंसिकं तव तथर्दम इष्यते राजन परायश्चित्तं तथ आचर 13 इथं च शरूयते पार्द युथ्धे थेवासुरे पुरा असुरा भरातरॊ जयेष्ठा थेवाश चापि यवीयसः 14 तेषाम अपि शरीनिमित्तं महान आसीत समुच्छ्रयः युथ्धं वर्षसहस्राणि थवात्रिंशथ अभवत किल 15 एकार्णवां महीं कृत्वा रुधिरेण परिप्लुताम जघ्नुर थैत्यांस तथा थेवास तरिथिवं चैव लेभिरे 16 तदैव पृदिवीं लब्ध्वा बराह्मणा वेथ पारगाः संश्रिता थानवानां वै साह्यार्दे थर्पमॊहिताः 17 शाला वृका इति खयातास तरिषु लॊकेषु भारत अष्टाशीति सहस्राणि ते चापि विबुधैर हताः 18 धर्मव्युच्छित्तिम इच्छन्तॊ ये ऽधर्मस्य परवर्तकाः हन्तव्यास ते थुरात्मानॊ थेवैर थैत्या इवॊल्वणाः 19 एकं हत्वा यथि कुले शिष्टानां सयाथ अनामयम कुलं हत्वाद राष्ट्रं वा न तथ्वृत्तॊपघातकम 20 अधर्मरूपॊ धर्मॊ हि कश चिथ अस्ति नराधिप धर्मश चाधर्मरूपॊ ऽसति तच च जञेयं विपश्चिता 21 तस्मात संस्तम्भयात्मानं शरुतवान असि पाण्डव थेवैः पूर्वगतं मार्गम अनुयातॊ ऽसि भारत 22 न हीथृशा गमिष्यन्ति नरकं पाण्डवर्षभ भरातॄन आश्वासयैतांस तवं सुहृथश च परंतप 23 यॊ हि पापसमारम्भे कार्ये तथ्भावभावितः कुर्वन्न अपि तदैव सयात कृत्वा च निरपत्रपः 24 तस्मिंस तत कलुषं सर्वं समाप्तम इति शब्थितम परायश्चित्तं न तस्यास्ति हरासॊ वा पापकर्मणः 25 तवं तु शुक्लाभिजातीयः परथॊषेण कारितः अनिच्छमानः कर्मेथं कृत्वा च परितप्यसे 26 अश्वमेधॊ महायज्ञः परायश्चित्तम उथाहृतम तम आहर महाराज वि पाप्मैवं भविष्यसि 27 मरुथ्भिः सह जित्वारीन मघवान पाकशासनः एकैकं करतुम आहृत्य शतकृत्वः शतक्रतुः 28 पूतपाप्मा जितस्वर्गॊ लॊकान पराप्य सुखॊथयान मरुथ्गणवृतः शक्रः शुशुभे भासयन थिशः 29 सवर्गलॊके महीयन्तम अप्सरॊभिः शचीपतिम ऋषयः पर्युपासन्ते थेवाश च विबुधेश्वरम 30 सॊ ऽयं तवम इह संक्रान्तॊ विक्रमेण वसुंधराम निर्जिताश च महीपाला विक्रमेण तवयानघ 31 तेषां पुराणि राष्ट्राणि गत्वा राजन सुहृथ्वृतः भरातॄन पुत्रांश च पौत्रांश च सवे सवे राज्ये ऽभिषेचय 32 बालान अपि च गर्भस्दान सान्त्वानि समुथाचरन रञ्जयन परकृतीः सर्वाः परिपाहि वसुंधराम 33 कुमारॊ नास्ति येषां च कन्यास तत्राभिषेचय कामाशयॊ हि सत्री वर्गः शॊकम एवं परहास्यति 34 एवम आश्वासनं कृत्वा सर्वराष्ट्रेषु भारत यजस्व वाजिमेधेन यदेन्थ्रॊ विजयी पुरा 35 अशॊच्यास ते महात्मानः कषत्रियाः कषत्रियर्षभ सवकर्मभिर गता नाशं कृतान्तबलमॊहिताः 36 अवाप्तः कषत्रधर्मस ते राज्यं पराप्तम अकल्मषम चरस्व धर्मं कौन्तेय शरेयान यः परेत्य भाविकः |
1
[vaiṣampāyana] yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ śrutvā dvaipāyanas tadā samīkṣya nipuṇaṃ buddhyā ṛṣiḥ provāca pāṇḍavam 2 mā viṣādaṃ kṛthā rājan kṣatradharmam anusmara svadharmeṇa hatā hy ete kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha 3 kāṅkṣamāṇāḥ śriyaṃ kṛtsnāṃ pṛthivyāṃ ca mahad yaśaḥ kṛtāntavidhisaṃyuktāḥ kālena nidhanaṃ gatāḥ 4 na tvaṃ hantā na bhīmo 'pi nārjuno na yamāv api kālaḥ paryāya dharmeṇa prāṇān ādatta dehinām 5 na yasya mātā pitarau nānugrāhyo 'sti kaś cana karma sākṣī prajānāṃ yas tena kālena saṃhṛtāḥ 6 hetumātram idaṃ tasya kālasya puruṣarṣabha yad dhanti bhūtair bhūtāni tad asmai rūpam aiśvaram 7 karma mūrty ātmakaṃ viddhi sākṣiṇaṃ śubhapāpayoḥ sukhaduḥkhaguṇodarkaṃ kālaṃ kālaphalapradam 8 teṣām api mahābāho karmāṇi paricintaya vināśahetukāritve yais te kālavaśaṃ gatāḥ 9 ātmanaś ca vijānīhi niyamavrataśīlatām yadā tvam īdṛśaṃ karma vidhinākramya kāritaḥ 10 tvaṣṭeva vihitaṃ yantraṃ yathā sthāpayitur vaśe karmaṇā kālayuktena tathedaṃ bhrāmyate jagat 11 puruṣasya hi dṛṣṭvemām utpattim animittataḥ yadṛcchayā vināśaṃ ca śokaharṣāv anarthakau 12 vyalīkaṃ cāpi yat tv atra cittavaitaṃsikaṃ tava tadartham iṣyate rājan prāyaścittaṃ tad ācara 13 idaṃ ca śrūyate pārtha yuddhe devāsure purā asurā bhrātaro jyeṣṭhā devāś cāpi yavīyasaḥ 14 teṣām api śrīnimittaṃ mahān āsīt samucchrayaḥ yuddhaṃ varṣasahasrāṇi dvātriṃśad abhavat kila 15 ekārṇavāṃ mahīṃ kṛtvā rudhireṇa pariplutām jaghnur daityāṃs tadā devās tridivaṃ caiva lebhire 16 tathaiva pṛthivīṃ labdhvā brāhmaṇā veda pāragāḥ saṃśritā dānavānāṃ vai sāhyārthe darpamohitāḥ 17 śālā vṛkā iti khyātās triṣu lokeṣu bhārata aṣṭāśīti sahasrāṇi te cāpi vibudhair hatāḥ 18 dharmavyucchittim icchanto ye 'dharmasya pravartakāḥ hantavyās te durātmāno devair daityā ivolvaṇāḥ 19 ekaṃ hatvā yadi kule śiṣṭānāṃ syād anāmayam kulaṃ hatvātha rāṣṭraṃ vā na tadvṛttopaghātakam 20 adharmarūpo dharmo hi kaś cid asti narādhipa dharmaś cādharmarūpo 'sti tac ca jñeyaṃ vipaścitā 21 tasmāt saṃstambhayātmānaṃ śrutavān asi pāṇḍava devaiḥ pūrvagataṃ mārgam anuyāto 'si bhārata 22 na hīdṛśā gamiṣyanti narakaṃ pāṇḍavarṣabha bhrātṝn āśvāsayaitāṃs tvaṃ suhṛdaś ca paraṃtapa 23 yo hi pāpasamārambhe kārye tadbhāvabhāvitaḥ kurvann api tathaiva syāt kṛtvā ca nirapatrapaḥ 24 tasmiṃs tat kaluṣaṃ sarvaṃ samāptam iti śabditam prāyaścittaṃ na tasyāsti hrāso vā pāpakarmaṇaḥ 25 tvaṃ tu śuklābhijātīyaḥ paradoṣeṇa kāritaḥ anicchamānaḥ karmedaṃ kṛtvā ca paritapyase 26 aśvamedho mahāyajñaḥ prāyaścittam udāhṛtam tam āhara mahārāja vi pāpmaivaṃ bhaviṣyasi 27 marudbhiḥ saha jitvārīn maghavān pākaśāsanaḥ ekaikaṃ kratum āhṛtya śatakṛtvaḥ śatakratuḥ 28 pūtapāpmā jitasvargo lokān prāpya sukhodayān marudgaṇavṛtaḥ śakraḥ śuśubhe bhāsayan diśaḥ 29 svargaloke mahīyantam apsarobhiḥ śacīpatim ṛṣayaḥ paryupāsante devāś ca vibudheśvaram 30 so 'yaṃ tvam iha saṃkrānto vikrameṇa vasuṃdharām nirjitāś ca mahīpālā vikrameṇa tvayānagha 31 teṣāṃ purāṇi rāṣṭrāṇi gatvā rājan suhṛdvṛtaḥ bhrātṝn putrāṃś ca pautrāṃś ca sve sve rājye 'bhiṣecaya 32 bālān api ca garbhasthān sāntvāni samudācaran rañjayan prakṛtīḥ sarvāḥ paripāhi vasuṃdharām 33 kumāro nāsti yeṣāṃ ca kanyās tatrābhiṣecaya kāmāśayo hi strī vargaḥ śokam evaṃ prahāsyati 34 evam āśvāsanaṃ kṛtvā sarvarāṣṭreṣu bhārata yajasva vājimedhena yathendro vijayī purā 35 aśocyās te mahātmānaḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha svakarmabhir gatā nāśaṃ kṛtāntabalamohitāḥ 36 avāptaḥ kṣatradharmas te rājyaṃ prāptam akalmaṣam carasva dharmaṃ kaunteya śreyān yaḥ pretya bhāvikaḥ |