|
1
[युधिस्ठिर] कानि कृत्वेह कर्माणि परायश्चित्तीयते नरः किं कृत्वा चैव मुच्येत तन मे बरूहि पितामहः 2 [वयास] अकुर्वन विहितं कर्म परतिषिथ्धानि चाचरन परायश्चित्तीयते हय एवं नरॊ मिद्या च वर्तयन 3 सूर्येणाभ्युथितॊ यश च बरह्म चारी भवत्य उत तदा सूर्याभिनिर्मुक्तः कुनखी शयावथन्न अपि 4 परिवित्तिः परिवेत्ता बरह्मॊज्झॊ यश च कुत्सकः थिधिषू पतिस तदा यः सयाथ अग्रे थिधिषुर एव च 5 अवकीर्णी भवेथ यश च थविजातिवधकस तदा अतीर्दे बरह्मणस तयागी तीर्दे चाप्रतिपाथकः 6 गरामयाजी च कौन्तेय राज्ञश च परिविक्रयी शूथ्र सत्रीवधकॊ यश च पूर्वः पूर्वस तु गर्हितः 7 वृदा पशुसमालम्भी वनथाहस्य कारकः अनृतेनॊपचर्ता च परतिरॊथ्धा गुरॊस तदा 8 यश चाग्नीन अपविध्येत तदैव बरह्म विक्रयी एतान्य एनांसि सर्वाणि वयुत्क्रान्त समयश च यः 9 अकार्याण्य अपि वक्ष्यामि यानि तानि निबॊध मे लॊकवेथ विरुथ्धानि तान्य एकाग्रमनाः शृणु 10 सवधर्मस्य परित्यागः परधर्मस्य च करिया अयाज्य याजनं चैव तदाभक्ष्यस्य भक्षणम 11 शरणागत संत्यागॊ भृत्यस्याभरणं तदा रसानां विक्रयश चापि तिर्यग्यॊनिवधस तदा 12 आधानाथीनि कर्माणि शक्तिमान न करॊति यः अप्रयच्छंश च सर्वाणि नित्यं थेयानि भारत 13 थक्षिणानाम अथानं च बराह्मण सवाभिमर्शनम सर्वाण्य एतान्य अकार्याणि पराहुर धर्मविथॊ जनाः 14 पित्रा विभजते पुत्रॊ यश च सयाथ गुरु तल्प गः अप्रजायन्न अधर्मेण भवत्य आधर्मिकॊ जनः 15 उक्तान्य एतानि कर्माणि विस्तरेणेतरेण च यानि कुर्वन्न अकुर्वंश च परायश्चित्तीयते जनः 16 एतान्य एव तु कर्माणि करियमाणानि मानवान येषु येषु निमित्तेषु न लिम्पन्त्य अद तच छृणु 17 परगृह्य शस्त्रम आयान्तम अपि वेथान्तगं रणे जिघांसन्तं निहत्याजौ न तेन बरह्म हा भवेत 18 अपि चाप्य अत्र कौन्तेय मन्त्रॊ वेथेषु पठ्यते वेथ परमाण विहितं तं धर्मं परब्रवीमि ते 19 अपेतं बराह्मणं वृत्ताथ यॊ हन्याथ आततायिनम न तेन बरह्म हा स सयान मन्युस तं मन्युम ऋच्छति 20 पराणात्यये तदाज्ञानाथ आचरन मथिराम अपि अचॊथितॊ धर्मपरः पुनः संस्कारम अर्हति 21 एतत ते सर्वम आख्यातं कौन्तेयाभक्ष्य भक्षणम परायश्चीत विधानेन सर्वम एतेन शुध्यति 22 गुरु तल्पं हि गुर्वर्दे न थूषयति मानवम उथ्थालकः शवेतकेतुं जनयाम आस शिष्यतः 23 सतेयं कुर्वंस तु गुर्वर्दम आपत्सु न निबध्यते बहुशः कामकारेण न चेथ यः संप्रवर्तते 24 अन्यत्र बराह्मण सवेभ्य आथथानॊ न थुष्यति सवयम अप्राशिता यश च न स पापेन लिप्यते 25 पराणत्राणे ऽनृतं वाच्यम आत्मनॊ वा परस्य वा गुर्वर्दे सत्रीषु चैव सयाथ विवाह करणेषु च 26 नावर्तते वरतं सवप्ने शुक्रमॊक्षे कदं चन आज्यहॊमः समिथ्धे ऽगनौ परायश्चित्तं विधीयते 27 पारिवित्त्यं च पतिते नास्ति परव्रजिते तदा भिक्षिते पारथार्यं च न तथ धर्मस्य थूषकम 28 वृदा पशुसमालम्भं नैव कुर्यान न कारयेत अनुग्रहः पशूणां हि संस्कारॊ विधिचॊथितः 29 अनर्हे बराह्मणे थत्तम अज्ञानात तन न थूषकम स कारणं तदा तीर्दे ऽतीर्दे वा परतिपाथनम 30 सत्रियस तदापचारिण्यॊ निष्कृतिः सयाथ अथूषिका अपि सा पूयते तेन न तु भर्ता परथुष्यते 31 तत्त्वं जञात्वा तु सॊमस्य विक्रयः सयाथ अथूषकः असमर्दस्य भृत्यस्य विसर्गः सयाथ अथॊषवान वनथाहॊ गवाम अर्दे करियमाणॊ न थूषकः 32 उक्तान्य एतानि कर्माणि यानि कुर्वन न थुष्यति परायश्चित्तानि वक्ष्यामि विस्तरेणैव भारत |
1
[yudhisṭhira] kāni kṛtveha karmāṇi prāyaścittīyate naraḥ kiṃ kṛtvā caiva mucyeta tan me brūhi pitāmahaḥ 2 [vyāsa] akurvan vihitaṃ karma pratiṣiddhāni cācaran prāyaścittīyate hy evaṃ naro mithyā ca vartayan 3 sūryeṇābhyudito yaś ca brahma cārī bhavaty uta tathā sūryābhinirmuktaḥ kunakhī śyāvadann api 4 parivittiḥ parivettā brahmojjho yaś ca kutsakaḥ didhiṣū patis tathā yaḥ syād agre didhiṣur eva ca 5 avakīrṇī bhaved yaś ca dvijātivadhakas tathā atīrthe brahmaṇas tyāgī tīrthe cāpratipādakaḥ 6 grāmayājī ca kaunteya rājñaś ca parivikrayī śūdra strīvadhako yaś ca pūrvaḥ pūrvas tu garhitaḥ 7 vṛthā paśusamālambhī vanadāhasya kārakaḥ anṛtenopacartā ca pratiroddhā guros tathā 8 yaś cāgnīn apavidhyeta tathaiva brahma vikrayī etāny enāṃsi sarvāṇi vyutkrānta samayaś ca yaḥ 9 akāryāṇy api vakṣyāmi yāni tāni nibodha me lokaveda viruddhāni tāny ekāgramanāḥ śṛṇu 10 svadharmasya parityāgaḥ paradharmasya ca kriyā ayājya yājanaṃ caiva tathābhakṣyasya bhakṣaṇam 11 śaraṇāgata saṃtyāgo bhṛtyasyābharaṇaṃ tathā rasānāṃ vikrayaś cāpi tiryagyonivadhas tathā 12 ādhānādīni karmāṇi śaktimān na karoti yaḥ aprayacchaṃś ca sarvāṇi nityaṃ deyāni bhārata 13 dakṣiṇānām adānaṃ ca brāhmaṇa svābhimarśanam sarvāṇy etāny akāryāṇi prāhur dharmavido janāḥ 14 pitrā vibhajate putro yaś ca syād guru talpa gaḥ aprajāyann adharmeṇa bhavaty ādharmiko janaḥ 15 uktāny etāni karmāṇi vistareṇetareṇa ca yāni kurvann akurvaṃś ca prāyaścittīyate janaḥ 16 etāny eva tu karmāṇi kriyamāṇāni mānavān yeṣu yeṣu nimitteṣu na limpanty atha tac chṛṇu 17 pragṛhya śastram āyāntam api vedāntagaṃ raṇe jighāṃsantaṃ nihatyājau na tena brahma hā bhavet 18 api cāpy atra kaunteya mantro vedeṣu paṭhyate veda pramāṇa vihitaṃ taṃ dharmaṃ prabravīmi te 19 apetaṃ brāhmaṇaṃ vṛttād yo hanyād ātatāyinam na tena brahma hā sa syān manyus taṃ manyum ṛcchati 20 prāṇātyaye tathājñānād ācaran madirām api acodito dharmaparaḥ punaḥ saṃskāram arhati 21 etat te sarvam ākhyātaṃ kaunteyābhakṣya bhakṣaṇam prāyaścīta vidhānena sarvam etena śudhyati 22 guru talpaṃ hi gurvarthe na dūṣayati mānavam uddālakaḥ śvetaketuṃ janayām āsa śiṣyataḥ 23 steyaṃ kurvaṃs tu gurvartham āpatsu na nibadhyate bahuśaḥ kāmakāreṇa na ced yaḥ saṃpravartate 24 anyatra brāhmaṇa svebhya ādadāno na duṣyati svayam aprāśitā yaś ca na sa pāpena lipyate 25 prāṇatrāṇe 'nṛtaṃ vācyam ātmano vā parasya vā gurvarthe strīṣu caiva syād vivāha karaṇeṣu ca 26 nāvartate vrataṃ svapne śukramokṣe kathaṃ cana ājyahomaḥ samiddhe 'gnau prāyaścittaṃ vidhīyate 27 pārivittyaṃ ca patite nāsti pravrajite tathā bhikṣite pāradāryaṃ ca na tad dharmasya dūṣakam 28 vṛthā paśusamālambhaṃ naiva kuryān na kārayet anugrahaḥ paśūṇāṃ hi saṃskāro vidhicoditaḥ 29 anarhe brāhmaṇe dattam ajñānāt tan na dūṣakam sa kāraṇaṃ tathā tīrthe 'tīrthe vā pratipādanam 30 striyas tathāpacāriṇyo niṣkṛtiḥ syād adūṣikā api sā pūyate tena na tu bhartā praduṣyate 31 tattvaṃ jñātvā tu somasya vikrayaḥ syād adūṣakaḥ asamarthasya bhṛtyasya visargaḥ syād adoṣavān vanadāho gavām arthe kriyamāṇo na dūṣakaḥ 32 uktāny etāni karmāṇi yāni kurvan na duṣyati prāyaścittāni vakṣyāmi vistareṇaiva bhārata |